Pagina's

maandag 5 augustus 2013

De sociale effecten van een basisinkomen

OPINIE - Een onvoorwaardelijk basisinkomen brengt verschillende sociale effecten. Mensen zijn geen loonslaven meer, vrouwen worden zelfstandiger en vrijwilligerswerk wordt niet meer bestraft door een korting op de uitkering, betoogt Jolanda Verburg.

Onze samenleving is in transitie. De overgang van het industriële naar het digitale tijdperk is in volle gang maar gaat niet zonder slag of stoot. We zijn in verwarring door de chaos en onzekerheid die het met zich mee brengt. Zelfs de politiek heeft weinig antwoorden op de verandering, terwijl er wel instrumenten zijn.

Een groot probleem is dat gevestigde politieke partijen blijven vasthouden aan wat er is. Het roer omgooien is een groot risico, want als ze onvoldoende de relevantie van nieuwe ontwikkelingen weten over te brengen aan het electoraat dan kan het desastreuze gevolgen hebben voor de partij. Daarom is een instrument als het onvoorwaardelijk basisinkomen nog niet ingevoerd.

Toch heeft het basisinkomen zowel in de jaren ’80 als in de jaren ’90 op de politieke agenda gestaan, vooral bij de partijen aan de rechterflank van het politieke spectrum. Zij zien in dat het vrijheid biedt aan de burger en dat het de overheid kan ontlasten en waardoor overheidsuitgaven worden bespaard. De linkse partijen daarentegen beschouwen de burgers nog te vaak als onmondig, niet deskundig en hulpbehoevend, resulterend in de bevoogdende rol van de overheid “die wel weet wat goed is voor haar burgers.”

Terugtredende overheid
De overheid wil dat we meer zelfredzaam worden, daarom wordt de verzorgingsstaat in rap tempo afgebouwd. Niet alleen omdat het niet meer betaalbaar is, maar ook omdat we er aan toe zijn om onze eigen keuzes te maken. Maar om zelfredzaam te worden, is een minder complexe samenleving nodig. Dat betekent dat wetten en regels eenvoudiger of zelfs afgeschaft moeten worden. Maar het lijkt wel of we verstrikt zitten in een net waar we niet meer uitkomen. Heel paradoxaal is de regeldruk onder Rutte eerder toe- dan afgenomen is.

Ik heb zelf ervaren hoe ingewikkeld bepaalde regelingen zijn. Een paar jaar geleden moesten mijn man en ik online de kinderopvangtoeslag regelen. Wij, allebei hoog opgeleid, zijn toen bijna een halve dag bezig geweest om alle informatie boven water te krijgen om de site voor de vooraftrek in te vullen. En nog afgelopen week werd bekend dat de zorgkosten voor gehandicapten aanzienlijk gestegen zijn. Volgens het SCP is dit toe te schrijven aan het feit dat onze samenleving steeds ingewikkelder wordt waardoor mensen die afwijken van de norm meer hulp nodig hebben.

En dan te bedenken dat er een schitterende oplossing is in de vorm van het basisinkomen om de regeldruk van de overheid te verminderen, doordat allerlei subsidies, uitkeringen en toeslagen wegvallen, wat ook nog eens besparend werkt omdat de controle daarop vervalt. Het basisinkomen immers legt de verantwoordelijkheid bij de burger zelf neer en geeft meer vrijheid en eigen zeggenschap.

Vast in het arbeidsmarktsysteem
Hoeveel mensen zitten niet gevangen in een uitkering, in een huwelijk, in een ziekte of arbeidsongeschiktheid, vast aan een hypotheek of een lening en vooral, hoewel we dat vaak niet willen toegeven, vast in hun werk? Door de industriële revolutie zijn we loonslaven geworden, vrije mensen maar zonder productiemiddelen (grond en kapitaal). We moeten inmiddels doorwerken tot we 67 jaar zijn terwijl we met 45 jaar al te oud zijn voor de arbeidsmarkt. Dus waar halen we inkomen vandaan als er niet voldoende werk is?

Als we vastlopen in ons werk zijn we vaak niet in de gelegenheid eruit te stappen. Bestaanszekerheid en ego weerhoudt ons daarvan. Minder werken is vaak geen optie, dat schaadt de carrièrekansen. Zou het niet fijn zijn om, al is het maar tijdelijk, daaruit te kunnen ontsnappen? Alleen al de mogelijkheid zal de stress doen afnemen. Er moet nog wel heel wat aan het imago van werk veranderen, maar ik ben er van overtuigd dat het basisinkomen hieraan een grote bijdrage kan leveren. Het zal zeker het aantal arbeidsongeschikten omlaag brengen.

Basisinkomen doet recht aan vrouwen
Ieder mens heeft recht op bestaanszekerheid. Werk is geen basisbehoefte, een inkomen wel. De invoering van een basisinkomen geldt voor iedereen dus ook voor mensen die nu totaal geen eigen geld in handen krijgen, zoals vrouwen zonder baan die het huishouden runnen. Ondanks dat de arbeidsdeelname van vrouwen in de afgelopen jaren flink is toegenomen ligt hun economische zelfstandigheid toch nog beduidend lager dan bij de mannen. Slechts 52% is zelfstandig tegen 74% van de mannen. Niet alleen werken vrouwen vaker in deeltijd maar -alle inspanningen ten spijt- vrouwen verdienen in vergelijkbare posities nog altijd minder dan mannen. En dat ligt niet aan de opleiding en vaak ook niet aan de ervaring.

Het doorbreken van de culturele rolpatronen is en blijft hardnekkig. Daarom ook vallen vrouwen eerder in de verzorgende rol dan mannen. Met een basisinkomen krijgen vrouwen meer armslag en daarmee meer zeggenschap over hun eigen leven. Naar verwachting zal het ook de discussie bij scheidingen eenvoudiger maken omdat in veel gevallen geen alimentatie meer hoeft te worden betaald, iedereen inclusief de kinderen krijgen immers een basisinkomen.

Een uitkering is een gunst, een basisinkomen een recht
Er zit iets scheef in de manier waarop we tegen arbeid aankijken dat komt mooi tot uitdrukking in het akelig reclamespotje: ‘Doet u vrijwilligerswerk, dan kan dat gevolgen hebben voor uw uitkering.’ Als je een uitkering geniet dan moet je beschikbaar zijn voor betaald werk en mag je geen andere activiteiten ontplooien. Een uitkering is een gunst. In ons huidige systeem worden mensen die betaalde arbeid verrichten hoger gewaardeerd dan mensen die niet werken of een uitkering ontvangen. Zoals de Britse filosoof Alain de Botton zegt: ‘De moderne held is een werkende held.’

Toch is er een grote groep mensen die onbetaalde arbeid verrichten ten dienste van de gemeenschap zoals vrijwilligers, mantelzorgers of ouders die voor kinderen zorgen. Schattingen lopen zeer uiteen maar er wordt wel eens gezegd dat van alle arbeid die verricht wordt minder dan de helft betaalde arbeid betreft. Dus als niemand meer onbetaalde arbeid verricht staat onze samenleving in een klap behoorlijk stil. Net als bij vrouwen doet het basisinkomen recht aan al die mensen die zich onbaatzuchtig inzetten voor een ander. In feite moeten arbeid en inkomen losgekoppeld worden van elkaar.

Laten we wakker worden en nu eindelijk het heft in eigen hand nemen. Door lef te tonen en de paradigmaverschuiving te omarmen in plaats van ons ertegen te verzetten zijn we in staat om de transitie in goede banen te leiden en uit de chaos te komen, de invoering van het basisinkomen kan ons daarbij helpen. Vooral de kleinere politieke partijen staan te popelen om ermee aan de slag te gaan. Nu de kiezers nog.

Jolanda Verburg is zelfstandig organisatieadviseur en veranderaar, lid van de Vereniging Basisinkomen en politiek actief voor De Groenen. Ze is actief op twitter en op facebook. Ze schrijft regelmatig over basisinkomen op haar eigen blog.

Deze blog is eerder gepubliceerd op Sargasso en is één op één overgenomen.


7 opmerkingen:

Cora Postema zei

beste Jolanda, ik denk hetzelfde voor te staan als jij. Je eindigt je betoog met .. en nu de kiezers nog. Zodra ik in mijn omgeving begin over 'basisinkomen' schiet iedereen meteen in een ach en wee houding van:'' daar hebben we het toch al over gehad in de jaren 60 van de vorige eeuw'. Men ziet het niet als iets van deze tijd. Maar als ik dan mijn visie op verdeling van werk, een herdefinitie van werk, inkomen etc. vertel zien mensen dat als 'ja, dat zou wel heel mooi zijn'. In feite is het basisinkomen een instrument om iets anders te bereiken. Zou je dat bereiken van die andere economische/sociale wereld, ook in voor iedereen herkenbare thema's kunnen vertellen zodat men niet op het woord 'basisinkomen' al afhaakt? Is dat niet een manier om die kiezers te krijgen?
Hartelijke groet,
Cora Postem

Liesbeth zei

Inderdaad. Ik zelf heb menig goed gesprek gehad over het begrip 'werk' en vrijwilligerswerk. Nog nooit liet ik de term 'basisinkomen' vallen. En dan haken mensen niet af. Eerst het probleem en situatie benoemen, draagvlak krijgen, pas dan aan oplossingen werken.

Jolanda Verburg zei

Hallo Cora en Liesbeth,

Bedankt voor jullie reactie en tips. Ik neem dat ter harte.
En inderdaad het basisinkomen is geen doel maar een hulpmiddel om tot verandering te komen.

Hartelijke groet,
Jolanda

Anoniem zei

Kunnen Cora en Liesbeth ook helpen bij het formuleren “van die andere economische/sociale wereld, in voor iedereen herkenbare thema's kunnen vertellen zodat men niet op het woord 'basisinkomen' al afhaakt”?
Anderen gebruiken de termen “negatieve inkomens belasting” of “demogrant”, maar dit wordt door jullie niet bedoeld denk ik, want het lost het genoemde probleem niet op. Als er dan over “die andere economische/sociale wereld, in voor iedereen herkenbare thema's” is gesproken, wat wordt er dan gezegd over de manier waarop je “die andere economische/sociale wereld” praktisch wilt realiseren? Adriaan Planken, voorzitter VBi (http://basisinkomen.nl)

Unknown zei

Beste Jolanda, Een OBI zal alleen betaalbaar zijn als het ongeveer op bijstandsniveau ligt. Een hoger bedrag zal leiden tot vergroting van de staatsschuld en op termijn inflatie. De inkomsten van de overheid lopen sowieso al terug en zullen blijven dalen en dus het OBI ook. Wellicht is het zinvoller om te kijken naar de structuur die ten grondslag ligt aan een ongelijke verdeling van de welvaart (lees: ongelijke verdeling van de resources van deze aarde). Ten eerste komt dat imho door een monetair systeem dat by design fout is, doordat veel grondstoffen eindig zijn en ze "op raken" en met meer verdeeld moeten worden en het is ook de aard van de mens om opportunist te zijn. Ik ben er ook zeker van dat er bij voorstanders van het OBI ook een behoorlijke mate van opportunisme sprake is; money for nothing! Persoonlijk zou ik er ook beter van worden... Ik vind echter dat we juist alle beschikbare arbeid zouden moeten inzetten om de samenleving in heel hoog tempo duurzamer te maken (daarbij heb je niks aan groeiende automatisering. Sterker nog. Je zult het steeds meer los moeten gaan laten. Als we dan ook nog eens de overheid werkelijk terugdringen (zij houdt met tal van wetten ook de ongelijkheid in stand), dan komt de gelijkheid vanzelf. En ik vind dat je van mensen mag verlangen om mee te werken aan het faciliteren van hun eigen leven. Al was het maar omdat je anders dwang (=geweld) moet toepassen op anderen om dat te doen. Eigenlijk is de hele discussie zinloos als geweld expliciet, maar ook impliciet een goed middel wordt gevonden. Ook als dat binnen de huidige systemen ook schering en inslag is...

Jolanda Verburg zei

Beste Jeroen, bedankt voor je reactie.

Wat ik jammer vind is dat de betaalbaarheid van het basisinkomen altijd als eerste argument wordt aangevoerd. Ik bestrijd dat, er zijn al berekeningen genoeg die dat weerleggen. En het burgerinitiatief basisinkomen is er nu juist op gericht om de financiële haalbaarheid te onderzoeken.

Het basisinkomen is ook geen panacee. Het is een van de hulpmiddelen om de gelijkheid in de samenleving te helpen bevorderen.

Je haalt er het onderwerp van het opraken van grondstoffen bij, maar dat staat geheel los van de invoering van een basisinkomen. Daar zijn weer andere oplossingen voor zoals het hoger belasten van grondstoffen. Voeg daarbij het verlagen van de belasting op arbeid en dan heb je de ingrediënten voor de circulaire economie. Door arbeid goedkoper te maken stimuleren we de maakindustrie, het hergebruik en de beroepen in de zorg. Dit levert veel nieuwe banen op.

Dwang en zeker geweld is nooit te verantwoorden.

Wat je opmerking over opportunisme onder de initiatiefnemers betreft laat ik geheel voor jouw rekening. Ik werk samen met heel veel bevlogen mensen die zich allemaal belangeloos inzetten voor de samenleving.
Kom een keer langs bij de vergadering van de Vereniging Basisinkomen, dan ervaar je dat zelf.

Hartelijke groet,
Jolanda

Unknown zei

Zeer goed stuk! Ik ben ook een voorstander van een basisinkomen. Liep zelf vast in het huidige 'werkbeleid met te korte pauzes of geen (doorwerken met clienten; theedrinken, eten enz., te kort personeel enzovoorts.
De werkdruk is te hoog, te veel. Hierdoor hebben mensen geen ruimte meer voor persoonlijke ontwikkeling in het creatieve gebied bijvoorbeeld. Ook door de eenzijdigheid van vele banen wordt je niet geprikkeld, uitgedaagd om verder aan de slag te komen. Helaas de wetgeving maakt het lastig om zomaar te doen wat je hart je ingeeft en wat werkelijk bij je past. De aardse illusie dat economie is waar het om gaat is en blijft een triest gegeven.!