Pagina's

maandag 24 juni 2013

Genoeg is genoeg

Het grootste verschil met de crisis in de jaren ’30 van de vorige eeuw is dat we nu bulken van de spullen. Wordt het niet hoog tijd om onze vergaarde welvaart terug te brengen tot het punt dat ons welzijn weer de overhand krijgt in plaats van dat de zucht naar welvaart ons leven beheerst?

Al sinds de Club van Rome in 1972 het rapport uitbracht getiteld “Grenzen aan de groei” weten we dat we niet op huidige manier door kunnen gaan met ons consumptiepatroon. Om de simpele reden dat onze natuur de extra consumptie niet aan kan. Niet alleen zullen op niet al te lange termijn de natuurlijk hulpbronnen, zoals olie, hun einde bereiken, ook de vervuiling die onze consumptie met zich meebrengt legt een grote druk op wat de natuur aan kan.

Het rapport toonde aan dat er grenzen zijn aan economische bedrijvigheid. Ook de natuur laat inmiddels zien dat er grenzen zijn aan de groei. De groei verloopt in cycli van bloei via wasdom tot afbraak naar nieuwe bloei. We hoeven maar naar de vier seizoenen te kijken om dat te beseffen. Niets groeit verder dan dat en kent altijd bepaalde grenzen. Als kind wordt je er al mee geconfronteerd, je goudvis wordt niet veel groter dan toen je hem kreeg. Iedere dag zwemt hij zijn vaste rondje in zijn kom. Maar zodra je hem in een vijver in de tuin te water laat blijkt dat hij groter kan worden dan in een kom. De beweegruimte is bepalend voor zijn lengte. En waarom zijn de dinosauriërs eigenlijk uitgestorven?

De natuur kent haar eigen wetten. Maar helaas zijn wij zo van de natuur vervreemd dat wij die wetten niet meer zien en voelen. Met het cartesiaans denken is niet alleen de geest uit ons systeem verbannen maar ook onze verbondenheid met de natuur. Wij zijn de natuur als beheersbaar en exploiteerbaar gaan beschouwen. En daar zijn grenzen aan, zoals de Club van Rome vaststelde.

Genoeg is genoeg
Moeten wij nu onze welvaart dan maar inleveren? Nee, natuurlijk niet maar met iets minder genoegen nemen daar is helemaal niets mis mee. Als de opkomende economieën dezelfde welvaart willen bereiken als wij dan hebben we straks twee of misschien wel drie aardbollen nodig. Inperken van de consumptie van de groeiende middenklasse in die opkomende landen is ook geen optie dat brengt slechts discussie en onrust. Wij moeten bij onszelf beginnen.


Onze welvaart is de afgelopen decennia enorm gestegen, maar onderzoek wijst uit dat ons gevoel van welzijn daarbij achterblijft. De Brits hoogleraar economie Richard Layard heeft dat mooi opgetekend in zijn boek: “Happiness”. Wij zijn meegegaan in de waanzin van de alsmaar stijgende welvaart. De hebzucht naar meer heeft het slechtste bij ons naar boven gehaald. Tijd om weer tot onszelf te komen, ons niets aan te trekken van wat een ander heeft maar tevreden te zijn met wat we hebben. Vooral aan immateriële zaken, want alleen daar ligt welzijn te behalen niet in wat we bezitten.

De menselijke maat
Toch leven we in overvloed, alleen is er sprake van een enorm keuzeprobleem. Er wordt gesuggereerd dat er nergens meer geld voor is, terwijl er toch nog iedere keer geld genoeg is als dat nodig is. Kijk maar naar de miljarden waarmee de ene bank na de andere gered wordt. Ondertussen moeten mensen in de zorg in steeds minder tijd hulp bieden aan ouderen en zieken waardoor het sociale contact volledig tekort schiet, met als gevolg dat deze groep steeds verder vereenzaamt.

De crisis die in 2008 begon met de val van de Amerikaanse bank Lehman Brothers laat ons haarfijn zien dat de economische groei van vooral de jaren ’90 waarin alles leek te kunnen zijn grenzen heeft. We raken er steeds meer van overtuigd dat we de menselijke maat uit het oog verloren zijn en dat die hersteld moet worden. Het wringt aan alle kanten want in de economie leren we ook dat stilstand achteruitgang is, we moeten groeien. Inkrimpen past daar niet in want krimpen doet pijn.

Grenzen aan de groei
Ons systeem klopt van geen kanten. Als mijn broodrooster kapot is kan ik beter een nieuwe aanschaffen, want repareren kost meer. Willen we paal en perk stellen aan de ongebreidelde groei dan moeten we beginnen met het hergebruiken van wat we al hebben. Dat kan alleen als onze arbeid goedkoper wordt en de belasting op grondstoffen omhoog gaat. Alleen dan remmen we de consumptie af en stimuleren we de dienstverlenende en circulaire economie.

Als we daarnaast ook onze binding met de natuur weten te herstellen dan helpen we niet alleen ons milieu en de biodiversiteit maar zijn we ook in staat om onszelf gezonder te maken. En dat heeft weer heel andere voordelen, waardoor automatisch ook een verschuiving ontstaan in de bulk aan kosten die we moeten maken om onze gezondheidszorg op peil te houden. Daarmee kunnen we niet alleen ons welzijn verder versterken, maar het geld weer voor hele andere mooie dingen inzetten.

Deze blog is eerder gepubliceerd op de site van the Society for Organizational Learning (SoL).

2 opmerkingen:

Anoniem zei

"Als mijn broodrooster kapot is kan ik beter een nieuwe aanschaffen, want repareren kost meer".

Dat klopt en is ook mijn frustratie als het om het fietsje van mijn dochter gaat. Toch kun je niet stellen dat het systeem niet klopt. De chinees die jouw broodrooster in elkaar zet, is zo waanzinnig veel goedkoper dan arbeidskrachten hier, dat het uitkan het ding van China na hier te halen, te distribueren en te verkopen. Voor die zeer weinig verdienende Chinees, is het fantastisch.

Tel daarbij op dat wij door allerhande premies een waanzinnig verschil hebben geschapen tussen bruto en netto, en het plaatje begint compleet te worden. En wat doen we met dat grote verschil tussen bruto en netto? Mensen langs de kant zetten. Als werkloos, of als arbeidsongeschikt. Het gaat om honderdduizenden in een klein land.

Denk eens na over de gevolgen van de volgende stelling:
'Iedereen moet vrij zijn zich waar dan ook ter wereld te mogen vestigen'. En vraag je af of je dat graag waarheid zou willen laten worden. Dan komt die chinees namelijk hier ter plekke je broodrooster repareren.

En als je groei zo erg vindt, vraag je dan af of je de rest van je leven:
# op dezelfde fiets wilt fietsen
# dezelfde kleren wilt dragen
# in hetzelfde huis wilt wonen

Als je antwoord op een van deze vragen 'nee' is, dan is groei noodzakelijk. Daar is echt helemaal niets mis mee. Het gaat alleen om de manier waarop.

Jolanda Verburg zei

Dank je voor je reactie.

In mijn ogen is ons systeem uit balans en is alleen geld nog maar leidend, terwijl het gaat om de balans tussen People Planet & Profit (wat ook wel Prosperity genoemd wordt). Als wij ongebreideld blijven consumeren heeft dat steeds meer gevolgen voor onze planeet. De grondstoffen raken op en het milieu en het klimaat komen verder onder druk te staan. Als we producten uit China blijven halen omdat het daar goedkoper gemaakt kan worden blijft de klem waarin we zitten bestaan.

Er is echter nog een andere richting die we uit kunnen denken, namelijk het creëren van een circulaire economie. Het doel daarbij is het hergebruik van materialen (= goed voor Planet). Om het ook arbeidstechnisch aantrekkelijk te maken om iets te repareren zullen onze arbeidskosten omlaag moeten (= goed voor Profit). En dat kan! Arbeid is namelijk niet meer schaars dus hoeft niet zo zwaar belast te worden, terwijl grondstoffen wel schaars zijn dus mag de belasting daarop omhoog.

Ook zijn er diverse instrument beschikbaar zoals: het onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Hierdoor nemen de kosten voor de sociale premies af waardoor het verschil in bruto – netto verdere verkleind wordt. Als de arbeidskosten omlaag gaan hoeven we dus geen Chinezen hierheen te halen om de fiets van jouw dochter te repareren. En door deze maatregelen durf ik te beweren dat er meer mensen betaald aan het werk kunnen gaan die nu werkloos zijn (= goed voor People).

Het hoeft niet negatief te zijn voor de Chinezen, want daar leven nog heel veel mensen in lagere welvaart die nog heel wat consumptiegoederen kunnen gebruiken. Dichter bij huis leveren is dan ook weer goed voor het milieu.

Groei is helemaal niet erg vooral als het om kwalitatieve groei gaat. En gepast consumeren betekent niet dat je nooit meer nieuwe kleren kunt kopen. Er bestaan andere business modellen zoals kledingruilbeurzen waarbij je ook ‘nieuwe’ kleren kunt bemachtigen, of gewoon gebruikte spullen kopen via internet. De fiets kan via het repaircafé worden hersteld. En wat wonen betreft moeten we creatiever worden. Er staan zoveel kantoorgebouwen leeg, daar kan best gewoond worden. Ik ben daar niet zo pessimistisch over. Het is alleen zaak om onze perceptie en onze kijk op zaken aan te passen.

Hartelijke groet,
Jolanda