Wat is de waarde van werk?

Er zit iets scheef in ons denken als het gaat om waardering van werk. Mensen met een betaalde baan worden hoger gewaardeerd dan mensen die onbetaald werk doen. Net of onbetaald werk minderwaardig is. Hetzelfde geldt voor lager betaald werk. Levert een vuilnisman een lagere waarde voor de samenleving dan iemand die bij een bank werkt?

Het afgelopen jaar reisde ik een aantal keer naar Brussel om mee te praten over een nieuw Europees pensioenstelsel. Toen ik mijn vader daarover informeerde was het enige dat hij zei: “En heb je daar nu wat mee verdiend?” Daar stond ik dan met mijn mond vol tanden. Nadat ik was hersteld van deze ontnuchtering kon ik alleen maar uitbrengen: “Nee pap, dit was voor de politiek, er is meer in het leven dan alleen geld verdienen.”

De houding van mijn vader vergoelijk ik maar met de gedachte dat hij bezorgd is over mij en dat hij voor mij het beste wil en daarbij mij de makkelijkste weg toewenst. Maar voor mij is de makkelijkste weg niet altijd de meest voor de hand liggende, omdat ik ook de ervaring belangrijk vind. Dat ik naast inkomen vooral de uitdaging, zingeving en het leeraspect in mijn werk verkies krijg ik er bij hem niet in.

Niet achter de geraniums
De laatste jaren kom ik steeds meer mensen tegen die iets doen voor de samenleving terwijl ze er niet voor betaald worden. Die mensen doen dat vanuit hun bevlogenheid om iets te veranderen aan de samenleving of om anderen in de samenleving te helpen. Die mensen halen energie uit hetgeen ze doen, vaak is dat voldoende. Wat voor mij als een paal boven water staat is dat het waarde toevoegt. Juist dit is het nieuwe element in de economie van de 21e eeuw.

Het kan niet vaak genoeg herhaald worden: vrijwilligerswerk is ook werk! Het kan zelfs een hulpmiddel zijn voor werklozen om uit hun soms uitzichtloze positie te komen. Dat de overheid daar niet vanuit gaat blijkt uit het reclamespotje: “Doet u vrijwilligerswerk, geef dit dan door aan uw uitkeringsinstantie, want het kan gevolgen hebben voor uw uitkering.” Permanente inzetbaarheid is leidend bij een werkloosheidsuitkering. Kwantiteit boven kwaliteit.

Onlangs hoorde ik het verhaal van iemand met een chronische ziekte die niet meer kan werken maar voor de afleiding koffie schenkt in een verzorgingshuis. Met zijn scootmobiel rijdt hij naar mensen die nog minder kunnen dan hij. Maar hij is ermee gestopt omdat de sociale dienst teveel vragen stelde en hij er last mee kreeg en niet het risico wilde lopen zijn uitkering kwijt te raken. Nu zit hij doelloos thuis. Ons systeem laat niet toe dat iemand die dat wil toch iets kan doen voor de samenleving.

Waardering voor werk
“De moderne held is een werkende held” legt de Brits filosoof Alain de Botton uit. Wij voelen ons doorgaans gelukkiger op het werk dan thuis. Werk wordt namelijk hoog gewaardeerd. Niet alleen door onze omgeving maar ook door onszelf. Wij zijn wat wij doen. Mensen kunnen zich in het werk verliezen en werk gaan zien als de meest belangrijke activiteit van hun bestaan, zelfs zo erg dat privérelaties verstoord raken en gezinnen ontwricht. Ook nemen veel mensen stress op het werk of vervelende omstandigheden voor lief om hun werkzekerheid te garanderen waarbij niet slechts financiën een rol spelen. Van de ons zelf opgelegde perceptie maken bedrijven gretig gebruik.

Werk is een hoog goed geworden en de verwachtingen ten aanzien van een succesvolle carrière zijn hooggespannen. Dat wordt ons al met de paplepel ingegeven. Daarom is het voor de meeste mensen ook zo ontzettend moeilijk om met werkloosheid om te gaan. De meeste mensen identificeren zich met het werk en zodra dat wegvalt, raken ze niet alleen hun geluksgevoel - hoe klein ook - kwijt maar ook hun identiteit en status en ultimo ook het bijbehorende inkomen. Wie niet werkt wordt toch vaak wat argwanend bekeken of gezien als profiteur van het systeem, vooral als diegene een uitkering ontvangt.

Dienstbaarheid loont
Ik heb een tijd in Engeland gewerkt. In het begin verbaasde ik mij erover dat er nog functies waren als portier, liftboy, gastvrouwen die je in een gebouw naar de juiste plaats brengen en winkelbedienden die je boodschappen inpakken. Niet alleen is het erg plezierig om begeleid te worden in een onbekende omgeving, maar het heeft beslist een sociale functie en houdt mensen in het arbeidsproces die anders wellicht uitzichtloos op de bank zouden zitten.

De manier waarop wij tegen de rol en de status van werk aankijken is scheefgegroeid en moet echt veranderen als we een gezonde samenleving willen houden. Wij zijn zo doorgeschoten dat wij liever betaald op andermans kinderen passen dan onbetaald op onze eigen kinderen, want dan tel je niet echt mee in de maatschappij. Je bent pas iemand als je een baan hebt. Raar toch?

In de discussies die ik vaak voer over de invoering van een basisinkomen voor iedereen komt ook steevast de opmerking voorbij: “Ja, maar je moet toch werken voor je geld!” Ondanks de verschillen in perceptie over het soort werk wordt werken toch hoger gewaardeerd dan niets doen. Mensen willen dus wel degelijk werken, is het niet betaald dan maar onbetaald. Als dan werk zo’n belangrijke rol speelt in ons bestaan, waarom waarderen we dan niet iedereen die zich inspant voor de samenleving? Daarmee waarderen we niet alleen de burger die iets doet voor zijn medemens maar verhogen we ook de bereidheid om je in te spannen. Laten we er vandaag nog mee beginnen. Ik blijf er over praten en over schrijven.