Economie van de krimp

Dit weekend kwam ik een paar artikelen tegen over krimp van de economie. Ik dacht gelijk hè hè eindelijk durven we er voor uit te komen dat we aan de vooravond staan van een krimpende economie. Kunnen we passende maatregelen gaan nemen. Helaas was dat niet de strekking van de artikelen.
 

De artikelen hadden een louter economische invalshoek, met als conclusie dat we zo snel mogelijk weer op groei aan moeten koersen. “Krimp bbp schokt Nederland” kopte de NRC. Nou zo schokkend was het artikel nu ook weer niet, want de inhoud ging over: lichte krimp en eenmalige dip. Maar niets over een structurele ontwikkeling waar we in Nederland de komende jaren mee geconfronteerd gaan worden. En niets over te nemen maatregelen alleen maar over groei, groei, groei.

Het zou eindelijk eens tijd worden dat we paal en perk gaan stellen aan de groei van de economie. Bomen groeien tenslotte ook niet tot aan de hemel dus waarom de economie wel? De afgelopen twee jaar zijn we ineens geconfronteerd met een stagnerende en zelfs krimpende economie. Het woord recessie dook op, een woord dat voorheen nagenoeg nooit aan de orde was, laat staan werd uitgesproken. Alleen al het uitspreken van zo’n beladen woord zou tot zelfdestructie kunnen leiden. Dus bleven we lekker geloven in ongebreidelde groei.

Ons economisch systeem is helaas ingericht op groei. We leven op ‘schuldengeld’, een term ontleend aan het boek van Ervin Laszlo - Je kunt de wereld veranderen*. Dat betekent dat we rente op investeringen alleen kunnen terugbetalen als er groei tegenover staat. Willen we dit systeem veranderen dan zullen we op een totaal andere basis aan de middelen moeten gaan komen. Een enorme uitdaging die voor ons ligt.

We realiseren ons nog steeds niet dat we aan de vooravond staan van een fenomeen dat we nog niet kennen: een krimpende samenleving. De krimp zit niet zo zeer in de economie, maar betreft vooral de Nederlandse bevolking. De gevolgen zullen we binnen een aantal jaar al gaan merken, omdat de naoorlogse babyboomgeneratie op het punt staat het bedrijfsleven te verlaten. Door de wijze waarop ons pensioenstelsel is ingericht gaan we een moeilijke tijd tegemoet waardoor onze welvaart structureel onder druk zal komen te staan. Ons pensioenstelsel wordt namelijk gefinancierd door de werkende beroepsbevolking en als die krimpt en er meer mensen (ouderen) onderhouden moeten worden dan loopt dat ergens spaak.

Er zijn niet alleen grenzen aan de economie en de bevolkingsgroei maar ook aan het exploiteren van onze planeet. Al Gore heeft de problematiek als trend wereldwijd onder de aandacht gebracht. Zoals de bomen niet tot in de hemel groeien zo kan de planeet ook niet oneindig ontgonnen worden. Het houdt gewoon simpelweg een keer op. En op is dan ook echt op!

Helaas komt de term krimpende economie niet voor in de vocabulaire van de hedendaagse econoom. Vanaf de recessie in de jaren ’30 van de vorige eeuw is economische groei als ideologie de grote drijfveer achter ons economisch bestel geworden. De grote econoom John Maynard Keynes zei toen al: Gemeen is nuttig, eerlijk niet. Waarmee een economisch systeem is ontstaan waarbij hebzucht de grote drijfveer is geworden. Maar zelfs Keynes gaf toentertijd al aan dat eens het tij zou moeten gaan keren. Alle signalen wijzen erop dat nu dat moment is aangebroken.

Nederland is een van de dichtst bevolkte gebieden ter wereld. Dat heeft gevolgen voor hoe wij met elkaar samenleven. In laboratoria zijn veelvuldig proeven gedaan met veel ratten in een kleine ruimte. Vroeg of laat leidt dat tot stress en agressie. Bij de mens is dat niet anders. Kijk naar fenomenen als zinloos en verbaal geweld en toenemende agressie tegen andere bevolkingsgroepen. Is dat niet een gevolg van de drukte in onze samenleving? Op zeker moment heeft ieder levend wezen behoefte aan rust en ruimte. Waar kunnen we tegenwoordig nog alleen zijn zonder gestoord te worden door burengerucht en geluidshinder? Het wordt tijd dat we ons uit onze verstedelijkte gebieden terug kunnen trekken in de natuur waar ruimte en stilte overheersen.

Als we de ontwikkelingen op een rij zetten is er maar een oplossing: willen we onze welvaart behouden dan moeten we slimmer en innovatiever worden en onze ongebreidelde consumptiedrang beteugelen. Een oplossing is dat we gaan streven naar duurzame groei. En als we ons nu goed voorbereiden dan kunnen we, over een aantal decennia als de bevolking echt gaat afnemen, een duurzame krimp aan.

Ook is het sterk aan te bevelen om in de economische wetenschap aandacht te geven aan krimp naast groeiscenario’s en aan overvloed denken in plaats van denken in schaarste. De economen van de toekomst moeten anders leren denken. Het is geen exacte wetenschap waarbij het verleden maatgevend is voor de toekomst. Er zit een grote mate van emotie en zelfmaakbaarheid in onze samenleving die nog onvoldoende wordt meegenomen in het economievak.

Welvaart hangt niet af van hetgeen we aan materie bezitten maar heeft te maken met de liefde en verbondenheid met andere mensen, met de vrijheid van het individu, een fijn gezin en een gezellige vriendenkring, een prettig huis om in te wonen in een natuurlijke omgeving en een zinvolle bijdrage (arbeid) aan de samenleving. Om gelukkig te zijn en in welvaart te leven hebben we niet per definitie economische groei nodig.

*Bron: Ervin Laszlo - Je kunt de wereld veranderen; 2004, Uitgeverij Ankh-Hermes bv - Deventer